Nee, zegt universitair hoofddocent Daantje Derks. Een smartphone is niet goed of slecht, maar we moeten uitkijken voor een tragisch misverstand. Over dat misverstand verderop in het artikel meer.
In de ons omringende landen hebben ze de afgelopen jaren een paar ferme stappen gezet om het werkgeluk te verbeteren. Kijk naar Frankrijk, daar lanceerden ze een wet die werknemers het recht geeft om onbereikbaar te zijn. En kijk naar een grote Duitse autofabrikant. Daar besloten ze iets te doen tegen het avondwerk. Om 19:00 uur gaat de server down en is het interne netwerk onbereikbaar.
Werk-privébalans of autonomie?
Is dat laatste een goed idee? Derks twijfelt. “Onmiddellijk na de introductie van de maatregel klonk er protest, van de eigen medewerkers. Dat is ook wel logisch, want moderne communicatiemiddelen als smartphones en laptops geven ons autonomie. Als je vroeger een klus moest afmaken, was je verplicht om op kantoor te blijven. Tegenwoordig heb je de mogelijkheid om eerst te gaan sporten, en diezelfde klus pas na het avondeten op te pakken. Juist die autonomie is heel belangrijk voor ons welbevinden.”
Derks is universitair hoofddocent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en heeft zich in de effecten van de smartphone verdiept. Welke effecten je als werknemer ervaart, hangt volgens haar sterk af van je persoonlijkheid. “Kijk naar mijn man. Die heeft nog nooit in zijn leven thuisgewerkt; de werk-privébalans is voor hem heilig. Maar ikzelf hecht meer aan mijn autonomie. Ik wil ‘s middags mijn baantjes kunnen maken in het zwembad en vervolgens de kinderen van school halen. Dan vind ik ‘s avonds de ideale tijd om nog wat werk te verzetten.”
Aan de andere kant is Derks niet blind voor de risico’s. “De smartphone is een zogenoemde hygiënefactor. Dat betekent dat je de voordelen ervan op een gegeven moment vergeet, maar wel iedere dag wordt geconfronteerd met de nadelen.
Bijvoorbeeld met het feit dat je altijd maar doorwerkt en geen tijd krijgt om te herstellen. “Je hebt tegenwoordig van die apps waarmee je kunt nagaan hoe vaak je de smartphone gebruikt. Daar ben ik echt van geschrokken. Het bleek dat ik dat ding zo’n 50 keer op een dag activeerde. En dat terwijl ik verder absoluut niet gevoelig ben voor verslaving.”
Bovendien kan de smartphone mensen ook opjagen, zelfs in ons land. “Echte workaholics hebben wij in Nederland niet zoveel”, zegt Derks. “Dat blijkt bijvoorbeeld als ik spreek met mijn buitenlandse collega’s. Veel van hen zijn bang dat ze worden aangestoken door de Nederlandse cultuur, dat ze net zo relaxed worden als wij. Wat als ze vervolgens teruggaan naar hun eigen land? Dan moeten ze de concurrentie aangaan met mensen die wél hebben deelgenomen aan de 24 uurs-economie. Dat wordt dan een lastig verhaal.”
Tragisch misverstand door smartphone
Maar zoals gezegd: de smartphone zou onze relaxte inborst wel eens kunnen bedreigen. Of nauwkeuriger geformuleerd: door die smartphone dreigt er volgens Derks een tragisch misverstand.
“Want stel, een leidinggevende ziet dat haar agenda voor het begin van de week al helemaal is volgelopen. Daarop besluit ze om alle mails al op zondagavond te versturen. Geen probleem natuurlijk. Hoewel … het probleem zou kunnen zitten in de reactie van haar medewerkers. Die zouden kunnen denken dat dit hoort bij de cultuur van het bedrijf, dat ze worden verondersteld om al die mailtjes ook op zondagavond te beantwoorden.”
“Nee, dat hoeft niet zo te zijn. Sterker nog, meestal is dat niet het geval. Maar sommige medewerkers nemen het zekere voor het onzekere, en al helemaal bij een naderende promotieronde.”
Maar mailen met vertraging werkt niet
Hoe kun je dit soort misverstanden voorkomen? Een oplossing is natuurlijk door op zondagavond geen mails meer te versturen – maar dat ziet Derks niet zitten.
“Ik ben zelf ook leidinggevende en stuur die zondagavondmails ook. Daar wil ik gewoon mee doorgaan. Ik heb iedereen al honderd keer verteld dat ik niet meteen een mail terug verwacht. Maar ik weiger mijn autonomie op te geven omdat anderen hun grenzen niet kunnen stellen.”
“Eén keer heb ik al die mails verstuurd met vertraging, maar dat was absoluut geen succes. Toen concludeerden mijn collega’s om 9 uur ‘s ochtends dat er geen berichten van mij waren binnengekomen en stelden daar hun dagprogramma op af. En vervolgens, pats boem, kwam de hele stroom binnen. Dat vonden ze niet voor herhaling vatbaar.”
De echte oplossing ligt in transparantie
De echte oplossing ligt volgens haar in transparantie. En die transparantie geldt voor de leidinggevende, maar net zo goed voor de medewerkers.
“Die chef moet net als ik blijven herhalen dat medewerkers die mails niet onmiddellijk hoeven te beantwoorden. Maar die medewerkers moeten ook duidelijk zijn. Wat is hun persoonlijkheid? Denken ze zoals ik of meer zoals mijn man? Hechten ze aan autonomie en willen ze in de avonduren doorgaan? Of willen ze werk en privé streng scheiden?”
“Let wel, zoiets ligt niet vast; het kan ook afhankelijk zijn van je levensfase. Als je jonge kinderen hebt, wil je misschien juist ‘s avonds werken, maar als ze eenmaal studeren, zie je dat niet meer zitten. Het is verstandig om dat voor jezelf vast te stellen en die kennis vervolgens te delen met je baas.”
Ken jezelf, het blijft een belangrijke regel”
Duidelijkheid begint al bij loopbaanplanning
Misschien moeten we zelfs nog een stapje terug zetten, naar het moment dat medewerkers hun loopbaan plannen. “Ik ken iemand die bij een internationaal bedrijf verantwoordelijk was voor de portefeuille Azië” zegt Derks. “Voor hem was het heel simpel: zolang die mensen daar aan het werk waren, moest hij bereikbaar zijn. Ben je iemand die streeft naar autonomie, dan is dat een prima baan. Maar is de werk-privébalans voor jou heilig, dan moet je op zoek naar iets anders.
Ken jezelf, het blijft een belangrijke regel. Ook in tijden van smartphones.”
