Legionella is een bacterie die in verschillende (drink)watersystemen voorkomt. Onder de juiste groeiomstandigheden kan de bacterie zich snel vermenigvuldigen. Dat willen we niet, want een besmetting met legionellakiemen kan leiden tot legionellose. Daarom een aantal tips uit de Kennisbank Arbo in de praktijk.
Legionellose is een infectieziekte die de luchtwegen en longen aantast. Besmetting vindt plaats via het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water. Deze zogeheten aerosolen kunnen door verneveling van water in de lucht komen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het douchen of in een koeltoren.
Legionella: waar moet je op letten bij de risico-inventarisatie?
Een risico-inventarisatie voor legionella begint met een schematische beschrijving van de totale waterinstallatie. Daarbij moet aandacht zijn voor de risicofactoren rondom legionella die hierna zijn beschreven.
Voor een goede risico-inventarisatie kan het nodig zijn om op kritische punten monsters te laten nemen. Een daartoe bevoegd laboratorium moet die monsters vervolgens op legionella analyseren. Dit is vooral van belang bij relatief grote of complexe leidingwaterinstallaties.
Aerosolen
Een belangrijk punt voor de risicoanalyse: komen er bij het gebruik van leidingwater relevante hoeveelheden inadembare aerosolen vrij? Dit speelt vooral in situaties met versproeiing of verneveling van water, in bijvoorbeeld douches en koeltorens.
Watertemperatuur
Ook van belang voor de risico-evaluatie is de in het systeem heersende temperatuur. Een watertemperatuur tussen 25ºC en 50ºC vormt een ideale omgeving voor de legionellabacterie. Daarom moet de temperatuur van het warme tapwater bij het tappunt tenminste 60ºC bedragen.
Is dit niet voortdurend het geval? Dan moet het warmwatertoestel voldoende capaciteit hebben om het water minimaal eenmaal per week op deze temperatuur te krijgen. En dat gedurende tenminste 20 minuten.
Biofilm en sediment
Rond de beoordeling van de gebruikstemperatuur van het mengwater spelen twee belangrijke risicofactoren. Ten eerste de verblijfstijd van het water, oftewel: hoe lang staat het water in het systeem stil (stagnatie)? Ten tweede de vorming van biofilm (slijmlaagje van bacteriën en schimmels) en sediment (neerslag of bezinksel van organisch materiaal).
Bij een risico-analyse van koudwatersystemen gaat het vooral om het opsporen van situaties waarin het koude water kan opwarmen. Bijvoorbeeld doordat warmwater- of cv-leidingen te dicht bij de koudwaterleiding zijn aangelegd. Of door een relatief hoge omgevingstemperatuur. Ook hier speelt de vorming van biofilm en sediment een rol.
Lees ook deze artikelen uit de Kennisbank
- Allergisch voor je werk
- Het risico van werken op een bordes
- Werknemers zonder vaccinatie op de werkvloer
Dit kun je doen om legionella te bestrijden
Er zijn verschillende mogelijkheden om Legionella aan te pakken, zowel preventief (voorkomen) als repressief (bestrijden). Hierna eerst wat over de bestrijding.
Thermische desinfectie
De algemeen geaccepteerde beheersmaatregel voor warmwatersystemen is thermische desinfectie. Dit houdt in dat in die installatieonderdelen waar de watertemperatuur niet op 60ºC komt, het water periodiek tenminste 20 minuten op die temperatuur wordt gebracht. Dit doodt ook de in de biofilm aanwezige Legionella. In de praktijk komt dit neer op het met heet water spoelen van de betreffende installatieonderdelen.
Combinatie van reiniging en stoom is effectief bij ernstig vervuilde installaties”
Thermische desinfectie door middel van stoom in plaats van heet water werkt erg goed. En helemaal als dit wordt gecombineerd met een schoonmaakbeurt van de installatie. De combinatie van reiniging en stoom is ook effectief bij ernstig vervuilde installaties.
Sediment verwijderen
Daarnaast is het zaak installaties te onderzoeken op sediment. Dit gaat het gemakkelijkst door in de systemen te kijken. Kan dit niet, dan is jaarlijks spuien van het toestel de beste optie om eventueel gevormd sediment te verwijderen.
Watersysteem aanpassen
Het is ook mogelijk om een (drink)watersysteem zo aan te passen dat legionella weinig tot geen kans maakt. Legionella voorkomen kan zowel bij warmwater- als bij koudwatersystemen door aanpassing van de installatie.
Warmwatersysteem aanpassen? Dit zijn de actiepunten
- Verwijder niet-doorstroomde leidingdelen.
- Plaats monsterkranen of insteekthermometers voor temperatuurmeting in aanvoer-, uitgaande en retourleidingen.
- Tref voorzieningen voor controle op en verwijdering van sediment.
- Houd mengwaterleidingen liefst zo kort mogelijk. Bij een lengte van meer dan 5 m zijn beheersmaatregelen nodig.
- Vervang thermostaatventielen met een maximaal instelbare temperatuur van minder dan 60ºC door exemplaren waarmee de temperatuur wel boven de 60 ºC instelbaar is.
- Vervang een warmwatertoestel dat niet onder alle omstandigheden de vereiste temperatuur van 60ºC kan leveren. Of zorg voor naverwarming.
- Vervang warmwaterapparatuur met onvoldoende capaciteit om gedurende tenminste 20 minuten alle delen van de installatie te spoelen met water van minimaal 60ºC. Of plaats verwarmingscapaciteit bij.
- Plaats een circulatiepomp met een grotere capaciteit als het de huidige pomp niet lukt om aan het verst gelegen tappunt een temperatuur van minimaal 60ºC te bereiken of de retourwatertemperatuur op tenminste 60ºC te houden.
Periodiek inspectiesysteem voor warmwaterinstallatie
Goed idee: zet een periodiek inspectiesysteem op”
Zet een periodiek inspectiesysteem op om te checken of de warmwaterinstallatie nog voldoet aan de voorwaarden voor legionellabeheersing. Meet daartoe wekelijks de temperatuur in de uitgaande leidingen (en in eventueel parallel lopende retourleidingen) met behulp van jaarlijks gekalibreerde thermometers. Controleer meteen ook of de thermostaat van de warmwaterapparatuur naar behoren functioneert.
Laat monsters nemen door een geaccrediteerd laboratorium als daar aanleiding toe is. Op grond van de risicoanalyse bijvoorbeeld, of bij twijfel over de effectiviteit van beheersmaatregelen. Legionella in de monsters? Dan is actie vereist, zoals het doorspoelen en reinigen van het watersysteem.
Koudwatersysteem aanpassen? Dit zijn de actiepunten
- Ook hier: verwijder niet-doorstroomde leidingdelen.
- Verleg leidingen om opwarming te voorkomen als de drinkwaterleiding te dicht bij een warmtebron ligt.
- Verplaats of isoleer leidingen op plaatsen waar opwarming door de omgeving optreedt.
- Plaats terugstroombeveiligingen voor toestellen en appendages zoals warmwaterapparatuur en brandblusinstallaties.
Periodiek inspectiesysteem voor koudwaterinstallatie
Zet een periodiek inspectiesysteem op om te checken of de koudwaterinstallatie nog voldoet aan de voorwaarden voor legionellabeheersing. Meet daartoe maandelijks de temperatuur aan de watermeter of hoofdkraan en op de kritische tappunten. Blijkt na een jaar dat de watertemperatuur steeds lager is dan 20ºC, dan zijn alleen nog metingen nodig in de periodes met de hoogst gemeten temperaturen.
Neem monsters als de watertemperatuur hoger is dan 25ºC. Legionella in de monsters? Dan is actie vereist, zoals het doorspoelen en reinigen van het watersysteem. Tref eventueel ook preventieve maatregelen om de temperatuur in de systemen te verlagen (denk aan het verleggen of isoleren van leidingen).
> Meer informatie over legionella op de site van het RIVM
Bronnen:Artikel 4.85 Arbobesluit (nadere risico-inventarisatie en -evaluatie), artikel 4.87a Arbobesluit (voorkomen of beperken van blootstelling), artikel 4.87b Arbobesluit (legionella), ISSO-publicaties Legionellapreventie 55.1 t/m 55.5
