In de jaren 70 van de vorige eeuw viel het de Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Norman Garmezy op dat sommige mensen met een sociaaleconomische achterstand een zeer succesvol en gelukkig leven leidden. Hij zag hun realiteitszin, oplossingsgerichtheid en hoop en noemde dat resillience. Daarna liet vervolgonderzoek zien dat mensen met veerkracht zo’n zeven jaar langer leven. Dat ontketende een explosie van aandacht in sociologie, psychologie, economie, organisatie- en veiligheidskunde.
Door al dat onderzoek wordt het vijftig jaar later steeds duidelijker dat psychologische, sociale en operationele veerkracht niet op zichzelf staan, maar samenhangen. Zo laat een wetenschappelijke studie naar psychologische veerkracht bij politieagenten en militairen zien dat psychologische veerkracht alléén geen voorspellende waarde heeft in het voorkomen van stress. Dit debat is uiteraard nog niet ten einde. Wel is het mijn verwachting dat in de jaren 20 van deze eeuw een meer interdisciplinair en samenhangend begrip van veerkracht zal ontstaan.
Veerkracht in bedrijven: verbondenheid met medewerkers
Arie de Geus was in de jaren 80 hoofd scenarioplanning van Shell. Hij onderzocht in die rol dertig bedrijven zoals Dupont, Siemens of Mitsui, alle honderden jaren oud. Of neem Grace. Dit bedrijf is in 1854 gesticht door een Ierse immigrant in Peru, werd groot in de meststof guano, stichtte Pan-American Airlines en is nu marktleider in nierdialyse-apparatuur in Noord- Amerika. Deze bedrijven beschikken over duurzame productiviteit.
Waarom overleven zij, terwijl het gemiddelde bedrijf nog geen twintig jaar wordt? Volgens De Geus zien veerkrachtige organisaties iets anders wanneer zij naar zichzelf kijken. Zij staan open voor nieuwe ideeën, maar zijn financieel behoudend. Zij zien zichzelf als verbonden met hun medewerkers in waardeketens en met de gemeenschap. Ze zien winst niet als doel, maar als middel. Zij hebben de samenleving nodig en dragen er daarom ook aan bij.
Veerkracht helpt bij het oplossen van complexe problemen
Mijn persoonlijke belangstelling in veerkracht ontstond tijdens een adviesrol in gezond werken. In het pilot-team was toegewijde vasthoudendheid nodig om een keerpunt mogelijk te maken. Het team bleef in lastige situaties hoopvol, behield het overzicht en loste problemen nuchter op. Deze specifieke competentie bij het oplossen van complexe problemen, ben ik gaan herkennen als veerkracht.
Veerkracht vergroot dus het verandervermogen. Het gaat, naast een innerlijke houding, ook om vragen als: welke doelen stel je en hoe werk je daaraan samen met collega’s en partners? Daar kun je als adviseur veel in betekenen. Praktijkvoorbeelden helpen uiteraard, evenals heldere constructen en inspirerende metaforen.
De aarde als inspiratiebron voor veerkrachtige bedrijven
Toen de eerste mensen de ruimte in gingen en terugkwamen met een foto van de aarde, veroorzaakte dat beeld grote opwinding. Want voor het eerst zagen mensen het geheel van continenten en oceanen, de samenhang in de waterkringloop, de dunne atmosfeer. De foto maakt de mensheid bewust van de kwetsbaarheid van het leven op aarde in een verder (vooralsnog) onleefbaar universum.
De foto liet ons nog iets anders zien. Wolken met waterdamp uit oceanen kunnen volgens natuurkundige wetten maximaal 700 kilometer landinwaarts waaien. Toch zien we wolken hele continenten bedekken. Dat komt door verdamping van water uit de regenwouden, waardoor nieuwe wolken ontstaan. Die nieuwe wolken kan de regen weer maximaal 700 kilometer verder landinwaarts brengen. Daarmee is het (regen)woud een grote (inter)continentale pomp. Het woud heeft die pomp nodig en draagt er op zijn beurt ook aan bij.
Het regenwoud is het meest productieve, diverse, generatieve, gebalanceerde en duurzame ecosysteem op aarde. Een geïsoleerd begrip van wat zich binnenin de boom of in de bodem afspeelt, geeft onvoldoende inzicht in de duurzame productiviteit en veerkracht van het woud. Ieder organisme is van die samenhang afhankelijk en voegt gedurende de levensloop – en zelfs daarna – waarde toe. Zo zijn we weer terug bij de observaties van De Geus en Grace.
Vier samenhangende vermogens als basis van veerkracht
Wat kun je hier als arbo-adviseur nu mee? De Zuid-Afrikaanse veerkrachtonderzoeker Van Breda ontwikkelde een helder veerkrachtconstruct. Veerkrachtige mensen, organisaties en waardeketens werken aan vier samenhangende vermogens: probleemoplossend vermogen, reflecterend vermogen, verbindend vermogen en harmonie. Dat is een praktisch en systemisch rijtje dat ik gebruik om gesprekken aan te gaan. Een eerste toelichting geeft de richting aan waar je op zou kunnen letten:
- Los problemen niet alleen binnen de situatie op, maar ook in de bredere context. Daarmee werk je aan duurzame arbeidsproductiviteit.
- Ontwikkel reflecterend vermogen door verbredende vragen te stellen in plaats van oplossingen aan te reiken.
- Spreek elkaar niet alleen aan op rol en functie. Geef complimenten wanneer mensen spontaan een bredere verantwoordelijkheid nemen. Want dat is zeer verbindend en hard nodig.
- Stimuleer het dat mensen risico’s en mogelijkheden open tegemoet treden. Je hoeft niet hetzelfde te zien en fouten maken mag, zeker als je ervan leert. Harmonie is de eenheid in de verscheidenheid en geeft onderling vertrouwen.
Veerkrachtig veranderen, dit kan de arboprofessional ermee
Er zit veel waarde in de zachte kant van organiseren. De coronacrisis heeft veel mensen, organisaties en instituties in supply chains en sectoren bewust gemaakt van de waarde van veerkracht. Hoe kunnen we hier op aansluiten en het thema structureel en programmatisch verder brengen?
1. Adviesrol
Kijk vanuit uw adviesrol eens naar de vier vermogens. Stel uzelf aansluitend de vraag wat het effect kan zijn op duurzame productiviteit als medewerkers in die vermogens groeien. Ga hierover gesprekken aan met betrokkenen en vraag hun naar verhalen en uitdagingen. Het gaat daarbij niet altijd om feiten, maar vaak ook over herkenbaarheid en hoe mensen met emoties omgaan. Koppel daar ontwikkelmogelijkheden aan.
2. RI&E
Richt de RI&E eens op een iets andere manier in. Vraag deelnemers niet alleen naar risico’s, maar ook naar de ontwikkelpotentie van thema’s. Vergelijk bijvoorbeeld vitaliteit, effectiviteit, organisatiestructuur, persoonlijke veerkracht, organisatie-veerkracht, motivatie en organisatiecultuur. Daar zijn goede vragen voor. Dat levert een breed overzicht op dat duidelijk maakt waar de experimenteermogelijkheden liggen. In ons onderzoek naar deze thema’s stond organisatieveerkracht bovenaan.
3. Scenariodenken
Anticiperen en in scenario’s denken is een belangrijke kwaliteit van veerkrachtige organisaties. Dynamische modellering van het business ecosysteem geeft langs toekomstscenario’s inzicht in samenhangende bedrijfsmodellen van de supply chain. Het gesprek daarover op managementniveau initiëren en inrichten kan veerkracht en duurzame productiviteit versterken. Zo voeg je ook strategische waarde toe.
4. Serious gaming
Ga de veerkrachtdialoog in teams aan op basis van een serious game. Goede games maken complexe zaken eenvoudig. Ook kunnen teams daarmee het overzicht van de astronaut krijgen over de structuur, strategie en cultuur. Zitten de verbetermogelijkheden in de operationele, sociale of mentale veerkracht? En hoe zouden we die sterker kunnen maken?
5. Coaching
De waarde van coaching is onomstreden. Want coaching kan zich op veerkracht richten. Verdiep samen met HR het coachingsprogramma met instrumenten en reflectievragen die meetbaar bijdragen aan veerkracht.
Hoe je ook begint, zet eerst een klein experiment op poten
Hoe je ook begint, begin met een klein experiment. Met de vragen die dit oplevert ga je aan de slag. Probeer zo’n experiment in maximaal 6 weken vorm te geven en te evalueren. Met een goede voorbereiding kan dat altijd. Evalueer dan welke resultaten zijn gehaald. Want dit zijn niet de jaren 70, de tijd van de Club van Rome. De tijd waarin grote systeemveranderingen werden bepleit waar vervolgens niets mee gebeurde.
De rol van de arbo-adviseur is om gezond en veilig werken te bevorderen. Door de kleine stappen te zetten die vanuit een breder perspectief betekenisvol zijn. Niemand zegt dat dit eenvoudig is. Maar veerkracht zorgt voor inspiratie, handvatten en waarde die verder gaan dan gezond en veilig werken.
