“Zowel praktijkervaring als wetenschappelijk onderzoek laat zien dat hersteltijd op het werk bijdraagt aan het onderhouden van gezondheid en voorkomen van psychisch verzuim.” Dat staat in het persbericht van de International Stress Management Association (ISMA) bij het verschijnen van hun Leidraad voor hersteltijd op het werk over herstellen op en na het werk.
Jammer genoeg zijn de meeste werkgevers en werknemers zich van die boodschap weinig bewust. Daarom schreeuwen de mensen achter ISMA die het liefst van de daken.
Fantastisch biologisch systeem
Een van die mensen is Carolien Hamming, stress-expert, directeur CSR Centrum voor Stress- en Burn-out Coaching en medeauteur van het boek Gek op stress, maar niet altijd. “Stress maakt ons niet ziek. Dat is een misvatting. Als het gaat over werkstress, stressklachten en burn-out ziet de goegemeente stress als de kern van het probleem. Maar dat is het niet. Biologisch gezien is stress juist een fantastisch systeem dat ervoor zorgt dat we ons kunnen aanpassen aan situaties en kunnen presteren. Stress is ook onmisbaar voor de energieproductie.”
Natuurlijk speelt stress wel een rol in overbelasting. “Maar het is pas slecht als iemand heel vaak, heel lang ‘aan’ moet staan. En dat gebeurt alleen als je onvoldoende herstelt van de inspanningen. Niet stress, maar chronisch te weinig herstellen van al onze inspanningen is ziekmakend.”
Niet stress, maar chronisch te weinig herstellen van al onze inspanningen is ziekmakend”
We weten dat herstellen nodig is na een stevig eind hardlopen. “Nou, een complexe planning maken, een ontslaggesprek voeren, een belangrijke vergadering bijwonen of een presentatie geven voor een groep is een soortgelijke prestatie. Laat staan allemaal achter elkaar. Daar gaan ook je hartslag, je bloeddruk en je ademhaling van omhoog. Maar daarvan herstellen, daar denken we niet aan. We gaan gewoon door met het volgende punt op onze to-do-list.”
Roofbouw plegen op je lichaam door niet te herstellen
Meteen even een mogelijk misverstand uit de weg ruimen: dit is geen pleidooi voor minder hard werken. “Als je graag hard en veel werkt: vooral doen. Maar besef dat je lichaam het niet eeuwig aankan als je te weinig uitrust. Als je altijd op 120 procent functioneert, put je jezelf stukje bij beetje uit. Zelfs als je het niet zo ervaart. En dat houd je heel lang vol hoor, zeker als je ervan geniet.”
“De mens in algemene zin kan heel veel aan; de meeste mensen zijn behoorlijk weerbaar. Maar door te weinig rust stapelt je hersteltekort wel op en verlies je ongemerkt aan veerkracht. Komt er dan een stressor bij, bijvoorbeeld een zieke moeder, baanverlies of een scheiding, dan is het ‘plotseling’ te veel. En dan word je stilgezet, of je nou wilt of niet.”
Ook als er niet zo’n extra factor bij komt, nemen veel mensen meer hooi op hun vork dan ze aankunnen, stelt Hamming. “Daarmee plegen ze roofbouw op zichzelf. Na verloop van tijd komen ze zichzelf dan keihard tegen. Staan ze in de supermarkt en is de keuze tussen melk of karnemelk de zwaarste beslissing die ze ooit namen. Zijn ze op. Je kunt hard werken beter volhouden als je het belang van herstel beseft. En je ook wat met dat besef doet.”
Stress is zowel psychisch als fysiek
Stress nemen we psychisch waar, maar is tegelijkertijd een fysieke reactie, benadrukt Hamming. “Onze ideeën over stress zijn te veel bepaald door psychologen en andere mensen die zich met de geest bezighouden. Maar stress is een psychofysiologisch fenomeen. Daarom kun je het ene niet zonder het andere zien.”
Door vooral te focussen op psychologische oorzaken en oplossingen, zien we belangrijke fysiologische mechanismen over het hoofd, vindt Hamming. “Dat is wonderlijk, want de wetenschap is best duidelijk: een overdaad aan stress maakt mensen ziek door onvoldoende fysiek herstel. Want cellen, organen, weefsels moeten geschoond, gerepareerd, vernieuwd en opnieuw bevoorraad worden. Niet pas als alles leeg is gezogen, maar altijd, iedere dag.”
De meeste mensen wachten met rust pakken tot ze thuis op de bank kunnen ploffen – of erger: tot hun vakantie”
Met andere woorden: herstellen moet je niet uitstellen. De meeste mensen zijn geneigd te wachten met rust pakken tot ze thuis op de bank kunnen ploffen – of erger: tot hun vakantie. Na het werk de kinderen ophalen van de opvang, boodschappen doen, eten koken, een was draaien, oma vragen morgen op te passen. Dat zijn allemaal extra doe-dingen, geen rust. Thuis nog even werkmail checken en acties uitzetten: geen rust. En geen rust betekent weinig herstel. En steeds te weinig uitrusten betekent een grotere kans op ziek worden.
Het herstel komt in de knel
“Door te weinig rust raakt het stresssysteem op den duur in de overdrive: het wordt steeds moeilijker om ‘uit’ te gaan en weer rustig te worden. Het herstel komt in de knel, legt Hamming uit. “Een tekort aan herstel zorgt voor neurohormonale ontregelingen en maakt op den duur fysiologisch echt dingen stuk. Je immuunsysteem staat onder druk, het zet veranderingen in je hersens in gang die soms onomkeerbaar zijn. Dat moet je voor zijn.”
Door te weinig rust raakt het stresssysteem op den duur in de overdrive: het wordt steeds moeilijker om ‘uit’ te gaan”
Ze kan zich best ergeren aan de dikke rapporten, zelfs van recente datum, over de oorzaken van burn-out. “Dan lees je opnieuw dat wetenschappers concluderen dat stress en burn-out ontstaan door een combinatie van persoonlijke kenmerken, werkbelasting en maatschappelijke verwachtingen. Ja, dat klopt, een zenuwlijer is sneller gestrest. En de druk van de maatschappij helpt ook niet, helemaal waar. Maar dat brengt ons niet dichter bij de oplossing van het probleem: hoe voorkomen we dat mensen burned-out raken?”
Psychologen zoeken al meer dan dertig jaar naar dé psychische oorzaken van een burn-out. Maar die worden niet gevonden en datzelfde geldt voor preventieve maatregelen. “Dat komt doordat ze een deel van de stressreactie, de stressfysiologie, negeren in de theorievorming. Neem je die stressfysiologie wel mee, dan verschuift de focus logischerwijs van stress naar voldoende herstel. Want stress is veelal nuttig en nodig voor onze productie en prestaties. Maar we gaan massaal stuk aan langdurig gebrek aan herstel.”
Echt ontspannen doe je passief
Hoe zit dat dan, met dat gebrek aan herstel? “Wat veel voorkomt is dat mensen overdag en ’s avonds steeds maar door racen. Ze staan voortdurend onder druk, zonder af en toe even af te schakelen. Na zo’n dag staat je lichaam nog ‘aan’ als je gaat slapen. Vervolgens moet je nog helemaal rustig worden voordat je in de optimale herstelmodus komt. Dat kost behoorlijk wat tijd. Daardoor is de kans groot dat je de volgende ochtend nog niet helemaal hersteld bent van de inspanningen van de vorige dag. Zo begin je de dag al met een ‘hersteltekort’. Dat voel je aan vermoeidheid bij wakker worden en minder zin in de komende dag.”
Fysiologisch en psychologisch helemaal herstellen, tot rust komen dus, doe je alleen door echt te ontspannen. Met iets anders dan je misschien gewend bent. “Hardlopen of een flink end op de racefiets? Ja, dat is goed voor je conditie en je kunt er je hoofd prima mee uitzetten. Maar fysiologisch gezien ben je opnieuw behoorlijk gestrest. Niet de beste manier om tot rust te komen dus. Hetzelfde geldt voor een uitje met vrienden. Leuk, gezellig en op een bepaalde manier ontspannend. Maar toch ook inspannend, omdat je van plezier opgewonden raakt.”
Echt herstellen, tot rust komen dus, doe je passief. Door te niksen, te lummelen, te genieten”
Nee, echt herstellen doe je passief. “Door te niksen. Te genieten. Te lummelen. Een dagje sauna. Op een kleedje aan het water. Met een wegleesboek in je luie stoel. Ben je geen stilzitter, dan is een blokje kuieren of op z’n elfendertigst door de landerijen pedalen ook prima. Maar veel meer inspanning moet er niet bij komen kijken.”
En nee, niet alleen herstellen na het werk
De meeste mensen lezen bij de vorige passage automatisch: na het werk. Of: op m’n vrije dag. Want inderdaad, na het werk doen we nog wel een beetje ons best om ons hoofd van het werk af te houden. Maar tijdens het werk? Dat komt er zelden van. Maar dat zou wel moeten, volgens Hamming.
“Het zou fantastisch zijn als we van herstellen tijdens het werk een thema kunnen maken. Schrik niet: het gaat niet om uren niks doen, maar om minipauzes van minuten. Dat maakt ook het afschakelen na het werk veel gemakkelijker. Zo dragen we op een positieve en prettige manier bij aan de kwaliteit van ieders leven. Tegelijkertijd voorkomen we overbelasting. Dus wat mij betreft is de opgave: hoe zorgen we dat iedereen voldoende herstelt gedurende de dag?”
Goed herstellen heeft impact op je fysieke gezondheid, op je stemming, op je zin in dingen en nog veel meer. “Dát hebben we in de leidraad centraal gezet. Compleet met concrete maatregelen die je kunt nemen. Veel ingewikkelder is het niet.”
