De Nederlandse Arbeidsinspectie werkt al jaren met man en macht om het aantal arbeidsongevallen naar beneden te krijgen, vertelt Diana Martens, projectleider arbeidsomstandigheden. "Maar wat we ook deden, het bleef ongeveer gelijk." Met de nieuwe werkwijze van zelfonderzoek hoopt de Arbeidsinspectie dit doel wel te bereiken.
Voorheen was het de Arbeidsinspectie zelf die onderzoek deed bij een arbeidsongeval. Als overtredingen werden geconstateerd dan volgde in veel gevallen een boete. "Boetes blijken niet altijd effectief om een werkgever te stimuleren zijn veiligheidsomstandigheden te veranderen of te verbeteren. Dus zijn we gaan kijken wat we eraan kunnen doen om dichter bij dat doel te komen."
Niet over één nacht ijs
De Arbeidsinspectie ging niet over één nacht ijs bij het ontwikkelen van de nieuwe werkwijze. De organisatie heeft alle opties onderzocht en ook gesprekken gevoerd met collega's in andere landen om te kijken hoe ze het daar aanpakken. "Ik kom zelf van een groot chemisch bedrijf", zegt Martens. "Daar is het gebruikelijk om na een incident tot op de bodem uit te zoeken hoe het kon gebeuren en vast te stellen wat er moet gebeuren om herhaling te voorkomen. Dat maakt ook deel uit van de ISO 9001- en 14001-structuur. Bij andere bedrijven is die gewoonte er minder."
Pilot met zelfonderzoek en rapportage
De afgelopen jaren heeft de Arbeidsinspectie geëxperimenteerd met verschillende mogelijke interventies. Op basis van deze ervaringen lanceerde de Arbeidsinspectie in 2020 een pilot met de nieuwe werkwijze. Ze zag in de pilot dat werkgevers regelmatig meer gaan investeren in veiligheidsmaatregelen. En dat is goed voor de veiligheid van de medewerkers.
Nieuwe werkwijze voor werkgevers én inspecteurs
En nu ligt er dus een nieuwe werkwijze voor ongevalsonderzoek, die sinds 1 januari 2023 wordt gehanteerd. "Niet alleen voor werkgevers een nieuwe werkwijze, ook voor onze inspecteurs. Ze hebben allemaal een opleiding gehad hoe ze dit van nu af aan moeten oppakken."
Een ongeval op de werkvloer heeft een grote impact”
Martens laat duidelijk merken dat ze groot voorstander is van de nieuwe aanpak van zelfonderzoek. "Voor veel werkgevers heeft een ongeval op de werkvloer een grote impact. Directies van grotere maar zeker van kleine bedrijven vinden het al vervelend genoeg dat het is gebeurd. Collega's zijn erg betrokken bij het slachtoffer. Zowel werkgever als collega's, soms ook het slachtoffer, voelen zich schuldig en vragen zich vaak meteen af wat ze kunnen doen om het te voorkomen."
Positieve basishouding zelfonderzoek
De basishouding achter onze nieuwe methode van zelfonderzoek is positief, stelt ze. "Het gaat meer uit van vertrouwen. En het heeft als het goed is ook meer impact op preventie. Daar hebben we uiteindelijk allemaal baat bij, want niemand zit te wachten op een bedrijfsongeval."
Meldingsplicht arbeidsongeval blijft bestaan
Wat niet is veranderd: de werkgever moet nog steeds een arbeidsongeval melden als het slachtoffer ervan opgenomen wordt in het ziekenhuis, als er sprake is van blijvend letsel of als het slachtoffer als gevolg van het ongeval is overleden. Zoals gebruikelijk komt ook een inspecteur op de locatie van het ongeval om de situatie op te nemen.
De werkgever moet ook kijken naar achterliggende oorzaken”
Daarna geeft de inspecteur in de meeste gevallen de werkgever de mogelijkheid zelfonderzoek in te stellen naar de gang van zaken, legt uit wat het inhoudt om een rapportage met verbeterplan te maken en reikt tools aan om aan de slag te kunnen. Een heel belangrijk aspect is dat de werkgever niet alleen moet kijken naar de basisoorzaak, maar vooral ook naar de achterliggende oorzaken. 'Hij was gewoon onhandig' of 'de omstandigheden waren ongunstig' is niet voldoende. Weten wat er misging, hoe en waarom, is erg belangrijk om de veiligheidssituatie in een bedrijf werkelijk te verbeteren.
De nieuwe werkwijze geldt niet in alle gevallen
De nieuwe werkwijze geldt niet voor gevallen waarin het slachtoffer is overleden, dat valt onder het strafrecht. Ook als een slachtoffer jonger is dan 18 jaar of familie van de werkgever pakt de inspectie het onderzoek op. En als het letsel uitzonderlijk ernstig is of het bedrijf een handhavingsgeschiedenis heeft, kan de Arbeidsinspectie hier ook voor kiezen.
Zelfonderzoek doen is geen verplichting
Een werkgever die het verzoek van de inspectie krijgt om zelf onderzoek te doen, hoeft hierin niet mee te gaan. "Dan pakken we het gewoon op de oude manier aan, met een eigen onderzoek en mogelijk boetes", zegt Martens. Maar in de meeste gevallen, is de ervaring van de inspectie tot nu toe, pakken bedrijven de nieuwe mogelijkheid van zelfonderzoek met beide handen aan.
"Werkgevers moeten erin groeien, dat is logisch, het is niet hun dagelijkse werk. Het is best lastig om naar ongevalsoorzaken op zoek te gaan, mensen te interviewen over wat er is gebeurd en op een rijtje te zetten wat werd gedaan om dat te voorkomen. Maar we merken ook dat werkgevers het al heel goed doen. Het gaat ze echt aan het hart. Ze staan er echt voor open om op deze manier te leren van een ongeval."
Er zijn tools en handreikingen beschikbaar
Om werkgevers te helpen bij het ongevalsonderzoek, heeft de inspectie diverse tools en handreikingen. "Ook brancheorganisaties zijn bezig met adviezen en formats om dit in je bedrijf te implementeren. En kom je er niet uit, dan kun je altijd de inspecteur bellen en vragen hoe je verder moet."
Geen focus op boete
Voor de helderheid: meedoen volgens de nieuwe werkwijze betekent niet dat je als werkgever helemaal geen boete meer kunt krijgen. Een aantal zaken is in de Arbowet direct beboetbaar, zoals het niet hebben van een RI&E. En als de inspecteur een gevaarlijke situatie constateert bij zijn bezoek, kan hij nog steeds de machine, afdeling of het bedrijf stil laten leggen, zoals dat ook kan gebeuren bij een reguliere controle. "Stel iemand is op een heftruck geklommen waar van alles op geknutseld is en is naar beneden gevallen toen hij iets uit een stelling wilde pakken, dan hebben we natuurlijk liever niet dat mensen nog werken met die aangepast heftruck."
Boetes kunnen nog steeds worden opgelegd
Als uit het onderzoek, ook als dat zelf is gedaan, (ernstige) beboetbare feiten komen, kan het zeker zijn dat een bedrijf alsnog een boete krijgt. Ook volgt na goedkeuring van het verbeterplan mogelijk een vervolginspectie om te controleren of de werkgever de maatregelen en acties uit het verbeterplan heeft uitgevoerd. Is dat niet geval dan gaat de Arbeidsinspectie handhaven. "Maar we proberen niet te focussen op beboetbare feiten, we zetten in op verbetering van de situatie."
