Stress-expert Carolien Hamming bijt het spits af met de prikkelende titel ‘Bestaat burn-out eigenlijk wel?’ Ze beantwoordt de vraag direct: “Ja, natuurlijk bestaat burn-out.” Waar ze het vooral over wil hebben, is over de biologische aspecten van stress en burn-out. “Alleen als we die erkennen, kunnen we naar een effectieve aanpak en behandeling van burn-out.”
Er zijn, zo laat Hamming zien, veel verschillende opvattingen over de kenmerken, aanpak en lengte van burn-out. “De klachten bestaan, maar wat het is, weten we niet precies.” Wel is iedereen het erover eens dat stress ermee te maken heeft. “Stress is veel fysieker dan je denkt. En niet slecht, het is juist fantastisch.” In het kort: het helpt je gevaar te vermijden en veel dingen gedaan te krijgen. Je stresssyteem is heel flexibel: het varieert, reguleert en veert mee met wat je nodig hebt. Vraag je er meer van, dan werkt het harder.
Wat slecht is, vat Hamming samen, is je stressysteem geen rust gunnen. Dan kan het niet herstellen. En als het te lang niet herstelt, raak het overbelast - en jij uitgeput. Ga je te vaak door wanneer je moe bent, dan loopt het op de langere termijn uit de hand, gaat je herstelvermogen stuk en geven je geest en je lichaam het een keer op. Ook als je hard werken fijn vindt.
“Onvoldoende herstel is het biologische mechanisme achter stressklachten.” Is je batterij echt helemaal leeg, dan duurt volledig herstel lang. Heel lang. “Je herstelt niet door positief denken of af en toe een kopje koffie drinken op kantoor. Maar door iets te doen aan de onderliggende ontregeling. Ontprikkelen, en rust, veel rust. Je kunt past goed re-integreren als je herstelvermogen weer op peil is. Dat duurt langer dan we willen horen, maar dat respecteren is wel slimmer op de lange termijn.”
Nog beter is het, gooit ze er nog even in als haar tijd bijna om is, om dit te voorkomen. En dat doe je door voortdurend te herstellen na inspanning. “Leg jezelf aan de lader door in bad te gaan, te knutselen – waar jij je fijn en rustig bij voelt.”
Elimineer de Veiligheidsladder
In de tweede keynote houdt veiligheidsspecialist Robert Jan de Boer de Veiligheidsladder tegen het licht. De meest voorkomende zin in zijn betoog is ‘Elimineer de Veiligheidsladder’.
“In bepaalde sectoren kun je er niet omheen”, geeft hij toe. Aannemers moeten aan grote opdrachtgevers aantonen dat ze de veiligheid op peil hebben. Daarvoor is de Veiligheidsladder op dit moment het geijkte middel: als je per januari 2025 niet op trede 3 staat, mag je niet meedoen met grote aanbestedingen bij bijvoorbeeld Prorail en TenneT.
Door de Veiligheidsladder staat bij veel organisaties veiligheid op het netvlies en wordt voortdurend aan verbetering gewerkt. Zou je denken. “Maar de voorspellende waarde van de trede op de ladder op het voorkomen van incidenten is nul.” Gebeurt er alsnog een incident, weet De Boer, dan zijn de uitkomsten van dat onderzoek altijd heel anders dan – recente – cultuurmetingen die in het kader van de Veiligheidsladder werden gedaan.
Wat is er dan mis mee? “Het is een momentopname; windowdressing is lastig uit te sluiten. Een heel bedrijf krijgt hetzelfde cijfer, terwijl veiligheid per afdeling kan verschillen.” Vanwege de enorme economische belangen, benadrukt hij, is het bovendien op z’n minst mogelijk corrumperend. Een bedrijf betaalt de certificerende instelling. Het verzoek een stapje over te slaan, een oogje dicht te knijpen – ‘of een collega mag het doen’, ligt op de loer. “Dat gebeurt niet bij ISO of VCA, dat zijn eenduidige normen.”
De Boer vraagt zich dus af of de Veiligheidsladder wel het beste en eerlijkste instrument is voor het monitoren en verbeteren van veiligheid. Als mensen alleen netjes werken als de manager erbij staat met z’n camera; als ze ellenlange lijsten afvinken op het veilige kantoor voor ze het risicovolle platform op gaan, heb je er in werkelijkheid weinig aan.
“Je kunt beter in dialoog gaan en vragen stellen. Nieuwsgierig zijn naar wat er echt speelt, waar uitvoerenden tegenaan lopen bij een klus. Expliciet benoemen hoe je de verschillende belangen in balans brengt. Zo leer je echt begrijpen wat er gebeurt. Dan vink je geen procedureel lijstje af, maar bedenk je échte oplossingen. Werkbaar én veiliger.”
Ja, dat kost veel tijd, erkent hij, maar dat is het waard. Op een vraag uit de zaal of er draagvlak is voor het elimineren van de ladder reageert hij eerlijk: “Nee. Maar ik blijf het toch bepleiten. We hebben niks aan nepveiligheid.”
Na deze prikkelende keynotes vertrekt iedereen naar de keuzesessies. Die lopen uiteen van onderwerpen als de verdiepende RI&E voor gevaarlijke stoffen, via de invloed die je hebt op gedrag tot het benutten van de impactmeting. Na twee sessies is het tijd voor de lunch. Tussen de smakelijke happen door is er meer dan voldoende tijd om kennis te maken met mensen uit het veld en met elkaar van gedachten te wisselen over de lezingen van die ochtend. Na de lunch gaat iedereen naar nog een keuzesessie, bijvoorbeeld over het spanningsveld tussen veiligheid en duurzaamheid of BHV in de praktijk.
AI in Arbo
Innovatie-expert Ruud van der Burg sluit het congres af met een keynote over AI in Arbo. De groeiende rekencapaciteit maakt dat technologie steeds complexer kan zijn. Waren computers al een tijdje beter dan wij in de exacte kant, de creatieve kant bleef achter. Maar anno 2023 is er AI die boeken kan schrijven en kunst kan maken. “We staan aan het begin van de volgende industriële revolutie.”
De AI-toepassing Chat GPT kan vandaag de dag tien keer meer dan de basisversie uit 2018. Het is wel oppassen geblazen, waarschuwt Van der Burg. De informatie komt nog goeddeels van het internet en is waardenvrij opgenomen: alles wordt als waar gezien. Het taalmodel krijgt voortdurend nieuwe informatie. Enerzijds ingegeven door experts die het vertellen wat deugt en wat niet; anderzijds door gebruikers die het met een beetje moeite de raarste dingen kunnen doen geloven – ‘een plus een is drie, u heeft gelijk, ik had het fout’, zegt het programma dan.
Wat kan AI betekenen voor arbo? “AI is nog niet getraind op dit soort specifieke data.” Alhoewel: “Een basale presentatie over deze vraag heeft-ie binnen een minuut klaar. Ziet er gelikt uit, zegt zelfs zinnige dingen, maar wel algemeen, over trends en dergelijke.” Een brief schrijven, een offerte, een standaardartikel, een eenvoudige website: op basis van jouw input kan Chat GPT dat heel behoorlijk. “Factcheck wel altijd goed, check de feiten, neem niets klakkeloos over.”
De nieuwste ontwikkeling: Chat GTP ziet, hoort en spreekt, dus kun je er alweer meer mee dan begin dit jaar. Je kunt bijvoorbeeld vragen hoe je je fiets moet repareren. Dus dan kan er ook informatie in over procedures, om maar wat te noemen.
Het gaat wel voornamelijk om standaardadvies. “Maatwerkadvies zit er zomaar niet in, dus de kans dat je werk binnenkort ophoudt te bestaan, is klein.” Inschatten waar het heen gaat, is lastig, gezien de snelle ontwikkelingen. Maar: “Veel dingen die lang fictie waren, zijn dat niet meer. Over drie jaar vinden we het allemaal normaal om met AI te communiceren. De samenwerking tussen mens en machine gaat verder dan we tot nu voor mogelijk hebben gehouden.”
“Wie er al met ChatGPT heeft geëxperimenteerd”, vraagt Van der Burg. Een paar handen: ‘het is een handig hulpmiddel als ik een writers block heb of een samenvatting wil maken’. “Wie gaat er na vandaag met Chat GPT experimenteren?” Bijna de hele zaal steekt z’n een hand op.
Oftewel: volgend jaar rond deze tijd is de toepassing een stuk wijzer en kunnen we er heel andere dingen over vertellen dan Van der Burg vandaag deed. Want, daar laat hij geen misverstand over bestaan: “We kunnen de ontwikkeling van AI niet tegenhouden, we zullen er echt mee moeten gaan werken en het gaat alles veranderen.”
Al met al was het Landelijk Arbocongres 2023 een dag vol inhoud, inspiratie en interactie.
