Je weet dat je periodiek de arbeidsrisico’s in je organisatie in kaart moet brengen. Je weet ook dat je daarvoor een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) moet uitvoeren. En je weet vast ook dat bij de RI&E een plan van aanpak hoort. Daarin zet je maatregelen om de gesignaleerde risico’s weg te nemen of te verkleinen.
Risico-inventarisatie en -evaluatie, wat is het precies?
Een RI&E is een inventarisatie van de gevaren binnen een bedrijf die betrekking hebben op de veiligheid, gezondheid en het welzijn van de mensen die er werken. In de risico-evaluatie maakt de werkgever een risico-inschatting van die gevaren. Daarbij kijk je naar de kans dat een gevaar zich voordoet, het effect dat dit teweegbrengt en de frequentie waarmee werknemers aan het gevaar worden blootgesteld.
En wat is een plan van aanpak?
Het plan van aanpak is een verplicht onderdeel van de RI&E. Daarin geeft de werkgever aan welke maatregelen ze gaan nemen in verband met de geconstateerde risico’s. Ook staat daarin binnen welke termijn ze dat gaan doen. Let op: het uitvoeren van een RI&E met plan van aanpak is wettelijk verplicht voor alle werkgevers. Een uitzondering daarop is de zelfstandige zonder personeel (zzp'er). In een RI&E moet een bedrijf ook de arbeidsongevallen uit het verleden opnemen.
De RI&E moet altijd actueel zijn
Is het plan van aanpak van de RI&E in werking gezet en uitgevoerd? Dan bespreekt de werkgever jaarlijks de voortgang met de werknemers en de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiger. Veranderen de arbeidsomstandigheden binnen de organisatie, dan is het ook nodig om de RI&E aan te passen. Voorbeelden daarvan zijn de ingebruikname van nieuwe machines. Of een verandering in de werkwijze van het bedrijf. Met andere woorden: een RI&E moet altijd actueel zijn.
Wel of geen toetsing van de RI&E?
Is de RI&E eenmaal af, dan is het bij wet verplicht dat een gecertificeerde arbodienst/deskundige de opgestelde RI&E vervolgens toetst. Die arbokerndeskundige kijkt daarbij of alle risico’s op de lijst staan, of de situatie in het bedrijf goed is weergegeven en of de laatste normen en richtlijnen zijn gebruikt. Daarnaast kan de deskundige ook advies geven bij het plan van aanpak.
Maar er zijn enkele uitzonderingen op de toetsingsplicht:
- Bedrijven met maximaal 25 werknemers hoeven hun RI&E-document niet te laten toetsen. Voorwaarde daarbij is wel dat zij gebruikmaken van een in de cao opgenomen goedgekeurd, branchespecifiek RIE-instrument dat al door een deskundige is getoetst.
- Organisaties die voor maximaal 40 uur per week arbeid laten verrichten (alle werknemers bij elkaar opgeteld). Een RI&E is dus wel verplicht, maar toetsing niet.
Het maken van een RI&E
Degene die de RI&E uitvoert, moet daarbij aandacht besteden aan de volgende punten :
- Arbozorg en verzuimbeleid
- Algemene voorzieningen
- Fysische factoren
- Gevaarlijke stoffen en biologische agentia
- Fysieke belasting
- Werkplekinrichting
- Arbeidsmiddelen
- Persoonlijke beschermingsmiddelen
- Visuele informatie
- Functie-inhoud en werkdruk
- Werk- en rusttijden
Hierna volgt op elk van de genoemde onderwerpen een korte toelichting. Zo vergeet je niets in de RI&E.
1. Arbozorg en verzuimbeleid
Arbozorg en verzuimbeleid zijn onderwerpen waar met name de Nederlandse Arbeidsinspectie op controleert. Daarnaast zijn deze zaken van belang bij het eventueel civielrechtelijk aantonen dat de werkgever aan zijn zorgverplichting heeft voldaan. Het voeren van een arbobeleid kan immers als basis dienen voor de uitvoering van de arbozorg.
Bij dit onderwerp kun je denken aan:
- Arbobeleidsvoering: doelstellingen en samenhang met het algemene ondernemingsbeleid
- Verzuimbeleid: regeling en uitwerking begeleiding zieke werknemers
- Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden: taken directie, leidinggevenden, werknemers, preventiemedewerker(s), ter beschikking staande middelen (tijd, geld en hulpmiddelen)
- Samenwerking en overleg: or, werkoverleg, overleg arbodienst/deskundigen
- Inzet deskundigen, al dan niet werkzaam in de arbodienst
- Jaarplan en jaarverslag
- Voorlichting en onderricht
- Toezicht door leidinggevenden
- Gedrag van werknemers: werken volgens voorschriften en procedures, gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), risico's gebruik medicijnen, gebruik alcohol en/of drugs in relatie tot een goede uitoefening van de functie
2. Algemene voorzieningen
Hieronder vallen onder meer:
- Algemene inrichting van gebouwen: werkplekken, terreinen, inrichtingseisen en de zorg voor de hygiëne, eisen voor ontspanningsruimten, voorzieningen in noodsituaties, onderhoud, en dergelijke
- Organisatie bedrijfshulpverlening: opleiding, oefening, bedrijfsnoodplan
3. Fysische factoren
Mogelijke aandachtspunten voor de RI&E op het gebied van fysische factoren zijn:
- Schadelijk en hinderlijk geluid, kunstmatige optische straling en trillingen
- Klimaat: warmte en koude, grote temperatuurverschillen en fysiek zware arbeid
- Verlichting, daglicht, uitzicht
- Ioniserende en niet-ioniserende straling
- Werken onder over- en/of onderdruk
4. Gevaarlijke stoffen en biologische agentia
Bij de risico-inventarisatie van biologische agentia is aandacht nodig voor:
- Inventarisatie en evaluatie van de blootstelling aan hinderlijke of gevaarlijke stoffen
- Opslag, verpakking, etikettering
- Voorschriften voor het werken met kankerverwekkende stoffen
- Voorkomen van ongewilde gebeurtenissen
- Voorschriften voor het werken met biologische agentia
- Gevaar voor verstikking, bedwelming, vergiftiging, brand en explosie
- Voorschriften voor het omgaan met benzeen, asbest en een aantal specifiek giftige stoffen
5. Fysieke belasting
Onder fysieke belasting vallen tillen, trekken en duwen van zware lasten, al dan niet in ongunstige posities. Denk daarbij niet alleen aan zwaar werk, maar ook aan veelvuldig repeterende werksituaties, bijvoorbeeld in magazijnen. Ook langdurig zitten in één bepaalde houding kan fysiek belastend zijn. Een ander belangrijk item is kort-cyclisch werk. Daarbij gaat het niet alleen om werk aan de lopende band, maar ook om data-entry en (ander) beeldschermwerk.
6. Werkplekinrichting
Aandachtspunten op het gebied van werkplekinrichting in de RI&E zijn de mogelijkheden tot staan en zitten, de werkhoogte en de bewegingsruimte. Maar ook de werkplek op kantoor én thuis (beeldschermwerk) verdient in het kader van de RI&E kritische beschouwing. Net als hybride werken.
7. Arbeidsmiddelen
Onder arbeidsmiddelen verstaat de Arbeidsomstandighedenwet (artikel 1, derde lid, onderdeel h Arbeidsomstandighedenwet) alle op de arbeidsplaats gebruikte machines, installaties, apparaten en gereedschappen. Een steiger is dus een arbeidsmiddel, evenals de trap naar die steiger. Maar natuurlijk ook de boormachine of andere in het dagelijkse werk gebruikte (hand)gereedschappen. Dergelijke middelen moeten op de meest veilige wijze te gebruiken zijn. Arbeidsmiddelen horen thuis in de RI&E.
Loop de volgende punten langs, zo vergeet je niets in de RI&E:
- Arbeidsmiddelen met en zonder CE-markering: risicobeoordeling, maatregelen waar nodig
- Bedieningsorganen: zichtbaar, herkenbaar, buiten gevaarlijke zones, veilig, betrouwbaar
- Stopzetting moet veilig zijn: onderbreking energievoorziening
- Noodstopinrichting: is noodzakelijk als de risicobeoordeling dit vereist
- Afscherming van vallende of wegschietende voorwerpen
- Veilige opvang van vrijkomend(e) gas, damp, stof en vloeistoffen
- Afscherming van bewegende en draaiende delen
- Stabiliteit van het arbeidsmiddel
- Deugdelijke verlichting van werkplek en arbeidsmiddel
- Afscherming van hete of koude machine- of constructiedelen waarmee aanraking mogelijk is
- Duidelijke akoestische en/of optische alarmeringen
- Onderhoudsvoorwaarden: onderhoud van draaiende machinedelen alleen bij stilstand
- Arbeidsmiddel moet onder alle gebruiksomstandigheden veilig bereikbaar zijn;
- Elektrische veiligheid.
8. Visuele informatie
Bij de visuele informatie gaat het bijvoorbeeld om de leeszichtbaarheid van drukwerk, borden, beeldschermen en meters. Maar ook is aandacht nodig voor de zichtbaarheid en relevantie van de toegepaste veiligheids- en gezondheidssignaleringen. En hoe zit het met de taal waarin de boodschappen zijn opgesteld, is die voor iedereen begrijpelijk?
9. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)
Periodieke controle op aanschaf, verkrijgbaarheid, kennis van de werking en het juiste gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) is nodig. Daarnaast is regelmatig voorlichting en instructie van belang over het juiste gebruik en de veilige toepassing van PBM. Ten slotte hoort de werkgever op regelmatige basis toezicht te houden op het gebruik van de persoonlijke beschermingsmiddelen.
Daarnaast mag van de werknemer ook iets terug worden verwacht. Allereerst dat deze zich aan de gegeven voorschriften houdt. Maar ook dat deze de middelen op de juiste manier gebruikt. En ze na afloop van de werkzaamheden weer op hun plaats opbergt. Dit alles op grond van de algemene werknemersverplichting van artikel 11 Arbeidsomstandighedenwet.
10. Functie-inhoud en werkdruk
Functie-inhoud en werkdruk zijn ook van belang. Beoordeel dit onderdeel op:
- Volledigheid: uitvoering, organiserend, monotone en tempogebonden arbeid
- Moeilijkheidsgraad
- Autonomie: taak- en functie-inhoud
- Contactmogelijkheid: aandacht voor alleenwerkers
- Informatievoorziening: hoeveelheid, aangepast op niveau werkenden
- Werktempo
- Psychosociale arbeidsbelasting (PSA): de factoren agressie en geweld, seksuele intimidatie, pesten en werkdruk in de arbeidssituatie die stress kunnen veroorzaken
11. Werk- en rusttijden
Bij het onderdeel werk- en rusttijden komen de ploegendienstroosters, overwerk, rust- en pauzetijden aan de orde.
Zo vergeet je dus echt niets in de RI&E
De hier gegeven opsomming is uiteraard NIET uitputtend. Ook zullen in sommige situaties niet alle onderwerpen aan de orde hoeven te komen. Niet alle onderwerpen zijn in elk bedrijf immers relevant. Zie dit artikel als een handreiking bij het opzetten en uitvoeren van de RI&E.
Het is daarbij wel zaak de lijst van tijd tot tijd even na te lopen. Weet je zeker dat een aandachtspunt niet van toepassing is? Neem het wél op in het verslag van de RI&E. Daarmee geef je blijk van de vereiste volledigheid. En zo vergeet je niets in de RI&E. Echt niet.
Nog meer weten over de risico-inventarisatie en -evaluatie?
