Ooit speelde Sytske van der Ster een erotische scène – en die verliep anders dan verwacht. “Hij werd opgenomen in close-up, dus het enige dat in beeld kwam, waren onze gezichten. Maar toch… plotseling zaten de handen van mijn medespeler overal aan mijn lichaam. Niemand die ingreep, want de regisseur en de cameraman zagen alleen die close-up.
Niet functioneel en dus gewoon aanranding”
Maar achteraf vroeg ik mijn medespeler natuurlijk waarom hij dat had gedaan. En weet je wat hij zei? ‘Ik dacht te voelen dat jij dit ook wilde.’ Hij gaf toe dat het niet functioneel was – en dus was het gewoon aanranding. Ik heb daar nog lang last van gehad.”
Dit zijn nu precies de incidenten die Van der Ster de wereld uit wil hebben. Vandaar dat ze een van de initiatiefnemers is van de Veilige Werkvloer Campagne van ACT belangenvereniging voor acteurs. “Nee, dit incident staat niet op zichzelf. Sterker nog, steeds vaker krijgen we meldingen van machtsmisbruik en seksuele intimidatie. En de afwikkeling daarvan laat nog te wensen over. Gedragscodes zijn in de film en theaterindustrie niet zo gebruikelijk als in het bedrijfsleven. Daarin kunnen we nog professionaliseren.”
Nee zeggen is lastig, want acteurs werken meestal als freelancers, en de hoeveelheid opdrachten is beperkt. Vandaar de Veilige Werkvloer Campagne.
Wat is 'onstuimig'?
Voor een deel zit het probleem bij de leidinggevenden, de regisseur en de producer. “Stel dat je een vechtscène speelt, met veel stunts en gevaarlijke wapens”, zegt actrice en intimiteitscoördinator Markoesa Hamer. “Dan zou geen regisseur erover piekeren om te zeggen: ‘Improviseer maar wat.’ Maar bij een seksscène doen ze dat vaak wel. Geen wonder, want in het script staat vaak niet meer dan: ‘een ontstuimige vrijpartij.’”
Tegelijk zijn veel leidinggevenden volgens haar niet flexibel genoeg. “Ik heb ooit een acteur meegemaakt die zich niet prettig voelde bij een naaktscène. Dus vroeg hij of hij zijn onderbroek aan kon houden. Geen probleem, zo leek het, want het enige dat in beeld kwam, zat boven de navel. Maar weet je wat de producer zei toen ik dat verzoek aan haar doorgaf? ‘Nou ja zeg! Heeft hij het script wel gelezen!?’ Terwijl in dat script niet stond of er kleren uit gingen. Daar stond alleen: ‘een ontstuimige vrijpartij.’”
Lees ook andere artikelen van de NVVK
- Stalbranden: preventie begint bij elektrische veiligheid
- Het nieuwe certificatieschema kerndeskundigen is bijna klaar
- Mondmaskers: welke soorten beschermen wel of niet tegen Covid-19?
- Nieuw NVVK-certificaat ondersteunt Register Risico Professional
- Veiligheidskundigen moeten beter leren schaken!
Mentale grens moeilijk te delen
Dus pleit Van der Ster voor meer flexibiliteit. “Geen acteur of actrice is identiek, en hetzelfde geldt voor de grenzen die mensen hanteren. Sterker nog, die kunnen van dag tot dag verschillen. Wat jij woensdag nog acceptabel vindt, kan donderdag opeens een probleem voor je vormen. En daar bestaat vaak weinig begrip voor. Als ik mijn enkel verstuik, wordt het hele productieproces meteen aangepast. Dan zijn we met z’n allen opeens heel creatief. Maar als ik stuit op een mentale grens, vind ik dat moeilijker te delen. En dan is het begrip aan de andere kant ook minder groot.”
Ongelijke machtsverhouding risico voor veilige werkvloer
Niet altijd stellen de leidinggevenden zich dus empathisch op. En soms is het nog erger: dan vormen zijzelf het probleem. “Begrijp me goed”, zegt Hamer, “veel van de regisseurs zijn erg lief en fijn. Alleen hebben ze vaak niet nagedacht over hun eigen macht. Natuurlijk, we kunnen gewoon vrienden zijn, en als zulke regisseurs tijdens een gezellige avond een stevige grap maken, is dat vaak alleen maar grappig. Maar als ze diezelfde grappen maken op de set, kan dat leiden tot een ongemakkelijke situatie. Ja zelfs tot een onveilig gevoel.”
‘Ik heb geen vriendin!’ riep hij. ‘Wat doe je vanavond?’ ”
Sommige van die regisseurs gaan volgens haar nog een stapje verder. “Stel je voor, ik kon auditie doen bij een theatergroep waar ik graag wilde werken. Alles liep op rolletjes, tot ik na afloop naar buiten ging. Want toen kwam de regisseur me achterna en hij begon me te omhelzen. ‘Ik heb geen vriendin!’ riep hij. ‘Wat doe je vanavond?’ Kun je je voorstellen hoe ik me voelde? Met zo iemand kan ik geen maanden samenwerken, dus heb ik het hele project maar afgeblazen. Die man was zijn macht even vergeten.”
Daarom pleit Van der Ster voor vragenlijsten om een veilige werkvloer te kunnen creëren. “Het zou heel mooi zijn als acteurs na afloop van een project anoniem konden aangeven hoe veilig ze zich hebben gevoeld. Ten eerste geeft dat een regisseur die in de fout gaat, de kans om zijn leven te beteren. En als hij niet zelf op dat idee komt, dan krijgt hij wel een hint van de zakelijk leiders. Die hebben in veel gevallen geen idee wat er zich in de repetitieruimte afspeelt, en ze praten alleen met de artistiek leiders over projecten en budgetten. Hoog tijd om daar verandering in te brengen.”
Goede communicatie en veilige werkvloer
Bovenstaande verhalen onderstrepen ook het belang van een intimiteitscoördinator. “Het is mijn taak om acteurs te begeleiden bij intieme scenes”, zegt Hamer. “Heel belangrijk daarbij is dat mensen leren om goed te communiceren vooraf, en nee te zeggen als ze iets niet willen doen. Dat valt vaak niet mee: op de set worden ze omringd door dure apparatuur en dure vakmensen. Die scène moet die dag worden opgenomen. Maar toch is het belangrijk om niet over je grenzen heen te gaan. En als dat toch is gebeurd, moet je weten waar je terecht kunt om erover te praten.”
Risico aanpakken bij de bron
Als je acteurs zo nodig het in water laat springen, doe dat dan bij voorkeur in de zomer”
Tot slot een voor arboprofessionals voor de hand liggende vraag: kun je dit risico niet aanpakken bij de bron? In de bouw is het tegenwoordig niet ongebruikelijk om kritisch te kijken naar het ontwerp van een architect. Valt dat wel op een veilige manier te realiseren? Zou je dergelijke eisen ook kunnen stellen aan scenarioschrijvers? Beide dames zien hier wel wat in. Van der Ster: “Als een schrijver 20 paarden en 20 koetsen opvoert, worden er daar vaak 18 van geschrapt – maar dan vooral vanwege de kosten. Dus als je acteurs zo nodig in het water laat springen, doe dat dan bij voorkeur in de zomer, en als dat niet kan binnen.” Hamer: “En als je als schrijver streeft naar een onstuimige vrijpartij, schrijf dan precies op wat je wil vertellen, zodat er geen misverstanden zijn over een onderbroek aan of niet.”
Tekst | Peter Passenier
