Op 15 maart 2020, aan het begin van de coronacrisis, besloot het kabinet alle scholen en kinderdagverblijven te sluiten. Niet vanwege een dringend advies van de experts, virologen en epidemiologen. Wel vanwege druk vanuit de publieke opinie, omwille van de veiligheid. Omwille van diezelfde veiligheid gingen de verpleeghuizen rigoureus dicht.
Drie maanden en veel leed later gaan ze tergend langzaam, stap voor stap, weer open. Ook omwille van de veiligheid. Natuurlijk, de coronacrisis is een ongewone crisis die om ongewone maatregelen vraagt. Maar zelfs dan blijft de cruciale vraag: veiligheid voor wie en tot welke prijs? In veel organisaties is het aan de arboprofessional om deze lastige vraag te beantwoorden. Alleen, een eenduidig antwoord is er niet.
> LEES OOK: Veiligheidsmanagement in de COVID-19-crisis
Arboprofessional als risicoleider in 6 vragen en antwoorden
De coronacrisis is een en al VUCA, dus een aanpak gericht op beheersing, controle en systemen werkt niet meer”
Een lastige vraag zonder eenduidig antwoord. Wat kan de arboprofessional dan wel doen? Zich verdiepen in een andere manier van omgaan met veiligheidsrisico’s. Niet vanuit het klassieke risicomanagement, maar vanuit een nieuw perspectief, dat van de risicoleider. Dit nieuwe perspectief van de arboprofessional als risicoleider verkennen we in dit artikel, aan de hand van zes vragen en antwoorden.
1. Waarom risicoleiderschap?
Welkom in de VUCA-wereld. De Engelstalige term VUCA staat voor de woorden volatiel (vluchtig), uncertain of onzeker, complex en ambigu (meerduidig). De realiteit van de VUCA-wereld botst met het tegenovergestelde wereldbeeld. Dat is het wereldbeeld waar arboprofessionals met bijvoorbeeld veiligheidsmanagement dagelijks naar streven: een stabiele, zekere, af en toe best ingewikkelde en eenduidige wereld.
In de huidige coronacrisis zijn de vier VUCA-factoren volop aanwezig. Als gevolg daarvan blijken de gangbare managementbenaderingen niet meer voldoende. Want die richten zich vooral op beheersing, controle en systemen. Dit geldt voor veiligheidsmanagement, en ook voor kwaliteitsmanagement en risicomanagement. Maar een VUCA-omgeving vraagt om een flexibele, wendbare en veerkrachtige aanpak. Een aanpak met veel aandacht voor de dagelijkse interacties tussen mensen. Daarom: risicoleiderschap.
> LEES OOK: Risicomanagers, maak plaats voor de risicoleiders
2. Wat is risicoleiderschap?
Vrijwel iedereen heeft wel een beeld van risicomanagement. Opvallend genoeg was risicoleiderschap tot voor kort een volledig onbekend begrip, zowel in de praktijk als in de literatuur.
Wel komt een aantal kenmerken over leiderschap in een VUCA-omgeving steeds weer terug. Dit zijn doelgerichtheid, durven, diversiteit en doen. Op basis hiervan kunnen we risicoleiderschap omschrijven als het doelgericht durven omgaan met onzekerheden, risico’s en kansen. Daarbij vraagt risicoleiderschap om het organiseren van diversiteit, bijvoorbeeld om de verschillen in percepties rond veiligheid in kaart te brengen. Ook vraagt risicoleiderschap om doen, in de betekenis van keuzes maken en besluiten nemen.
> LEES OOK:Daarom moeten arboprofessionals aan risicoleiderschap doen
3. Wat is een risicoleider?
Een risicoleider kunnen we zien als een ongewoon gewoon persoon. Het is een formele of informele leider die doelgericht en realistisch om durft te gaan met onzekerheden, daaruit voortkomende (arbo)risico’s én kansen of mogelijkheden. Want laten we dat laatste niet vergeten: onzekerheden bieden soms ook kansen. Dit zijn onverwachte meevallers of mogelijkheden die arbodoelen en veiligheid juist stimuleren. Zo zal de huidige nadruk op handhygiëne en thuiswerken bij milde ziekteverschijnselen ook de verspreiding van gewone griepvirussen beperken. En daarmee het ziekteverzuim zomaar eens kunnen verminderen.
In tegenstelling tot een ‘gewone’ leider gaat een risicoleider expliciet en gestructureerd om met onzekerheden, risico’s en kansen. De mogelijke effecten van onzekerheden op arbo-doelstellingen maakt hij bijvoorbeeld expliciet, met onderscheid tussen aannames, feitelijke informatie en interpretaties. Een ‘gewone’ leider doet dit veelal impliciet en ongestructureerd.
Daarbij, arbocoördinator of preventiemedewerker zijn gewoonlijk formele functies. Mensen met dergelijke functies richten zich volledig op arbokwesties en arboveiligheid. Een risicoleider is een formele of informele rol, binnen welke functie dan ook. Een risicoleider gaat zelf, binnen zijn dagelijkse werkzaamheden, expliciet en gestructureerd om met onzekerheden, risico’s en kansen. En hij helpt anderen daarmee.
> LEES OOK: Zo wordt u een veerkrachtige risicoleider
4. Wat vraagt risicoleiderschap?
Risicoleiderschap vraagt wel wat, en misschien wel júist van u als arboprofessional. Namelijk de continue wil en moed om tijdens de dagelijkse werkzaamheden zelf risicoleiderschap te tonen en dat bij anderen te ontwikkelen. Vergelijk dit met iets als pianospelen. Van nature heeft de een hiervoor meer aanleg dan de ander. Toch kan met wat goede wil en oefening vrijwel iedereen leren om een stukje piano te spelen.
Intrinsieke motivatie om arbogerelateerde doelen te realiseren tegen redelijke kosten, dat is wat telt”
Zo is het ook met risicoleiderschap. Iedereen is in staat om een zekere mate van risicoleiderschap ontwikkelen door zich wat basisbegrippen en vaardigheden eigen te maken. Denk hierbij aan kennis van de begrippen onzekerheid, risico en risicoperceptie. En denk aan vaardigheden als het onderscheiden van arboproblemen (die er al zijn) en arborisico’s (die kúnnen optreden). Maar denk ook aan risico’s scherp en volledig beschrijven en verschillen in veiligheidspercepties bespreekbaar maken. Dit alles is vooral een kwestie van willen, doen en reflecteren op de effecten.
Uiteindelijk vraagt risicoleiderschap om het écht willen realiseren van doelen in een dynamische en complexe omgeving met volop onzekerheden. Voor de arboprofessional betekent dit: de intrinsieke motivatie hebben om bij te dragen aan het effectief en kostenefficiënt realiseren van arbo-gerelateerde doelen. In een VUCA-omgeving is onzekerheid de enige nieuwe zekerheid. Daarbij heerst permanente ambiguïteit. Herkent en erkent u deze soms ongemakkelijke, vaak lastig te hanteren realiteit en durft u ermee te dealen? Dan bent u hoogstwaarschijnlijk gemotiveerd om risicoleiderschap te tonen.
> LEES OOK: Veilig werken? 7 tips voor risicoleiderschap
5. Wat levert risicoleiderschap op?
Als arboprofessional risicoleiderschap tonen, levert u en uw omgeving de zekerheid dat u al het redelijk doet om met elkaar afgesproken doelen zo goed mogelijk te realiseren. En dit ondanks onzekerheden en de daaruit volgende arborisico’s.
Hierbij gaat het uiteraard om het bereiken van arbodoelen op het gebied van bijvoorbeeld fysieke en sociale veiligheid, gezondheid, duurzame inzetbaarheid en vitaliteit. Daarbij verliest u de overige doelen van de organisatie niet uit het oog. Doelen als omzet en winstgevendheid, kwaliteit, klantvriendelijkheid of patiënttevredenheid. Het gaat dus om het realiseren van meerdere doelen, vanuit de kernwaarden van de organisatie, in een gezonde balans. Deze oogst is voor u als arbo-risicoleider en voor iedereen in uw omgeving.
> LEES OOK: Arbo-adviseurs, spreek de taal van de directie
6. De arboprofessional als risicoleider?
Arboprofessionals moeten steeds weer lastige afwegingen maken over veiligheid: voor wie en tot welke prijs?”
Na het voorgaande kan het antwoord op deze vraag alleen maar een volmondig ‘Ja, ik wil’ zijn. Onze VUCA-wereld is immers te veranderlijk, te complex, te onzeker en te ambigu om ‘veiligheid voor alles’ te laten gaan. Dit betekent dat een arboprofessional steeds weer lastige afwegingen moet maken, samen met anderen in divers samengestelde teams. Afwegingen over welke mate van veiligheid voor wie noodzakelijk én redelijkerwijs haalbaar is. Ofwel: steeds weer samen bepalen wat de optimale arboveiligheid is en dat kunnen uitleggen aan alle betrokkenen.
Realistisch en effectief omgaan met deze steeds weer terugkerende veiligheidsdilemma’s start met wat ik ‘grenzeloze gesprekken’ noem. Dit zijn gesprekken binnen én buiten de organisatie, waarin alle relevante onzekerheden met effecten op arbokwesties open aan de orde komen. Gesprekken met ruimte voor professionele twijfel, waarin naast feitelijke data ook verschillen in risicopercepties serieus worden genomen.
> LEES OOK: Hou op met roeptoeteren in het coronadebat
Grenzeloze gesprekken vragen wel iets wat niet altijd gebruikelijk is binnen organisaties. En dat is iets waar arboprofessionals in al hun dagelijkse gesprekken een essentiële bijdrage aan kunnen leveren. Namelijk het creëren van interpersoonlijke veiligheid, waardoor iedereen in de organisatie zich zodanig veilig voelt dat alles wat gezegd móet worden ook daadwerkelijk gezegd wórdt.
> LEES OOK: Weg met de blame-cultuur, ga leren van elkaar
Arboprofessional als risicoleider, pak de rol en benut de kansen
Samenvattend: voor optimale arboveiligheid in een VUCA-omgeving, over de grenzen van afdelingen, beleidsterreinen, disciplines en organisaties heen, is het ontwikkelen van interpersoonlijke veiligheid een basisvoorwaarde. De arboprofessional kan hierin een sleutelrol vervullen, als risicoleider. Pak die rol en benut de kansen van risicoleiderschap.
Dr. Martin van Staveren | schrijft, adviseert en doceert over realistisch(er) omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij schreef de boeken Risicogestuurd Werken en Risicoleiderschap. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek Iedereen risicoleider: waarde realiseren en behouden in een onzekere wereld.
> TIP: Martin van Staveren geeft een college over risicoleiderschap tijdens de Nyenrode collegereeks ‘Nieuwe perspectieven op veiligheid’.
